W latach 1932-1934 „Fabryka Porcelany i wyrobów ceramicznych w Ćmielowie S.A.” wprowadziła do produkcji nowoczesne fasony serwisów do kawy w stylu kubizującym, zakupione z paryskiej pracowni Bogdana Wendorfa: Kula, Kaprys o raz Płaski (Kołodziejowa, Stadnicki 1986, s. 28). Szybko zdobyły uznanie nabywców i stały się z czasem niemalże ikonami art deco w porcelanie polskiej.
Interesujący nas serwis Płaskiwykonywano zarówno z porcelany białej, jak i barwionej w masie na kolor różowy lub kremowy w odcieniu kości słoniowej. Dekoracje wykonywano praktycznie wszystkimi technikami, które uwzględniał wydany w 1938 Katalog ćmielowskich wyrobów stołowych. Zdobienia ręcznie malowane wykonywano jedynie na specjalne zamówienie odbiorcy. Obserwując znane przykłady tego serwisu możemy zapoznać się z całą gamą dekoracji mechanicznych, których urozmaicenie miało i nadal ma niemały wpływ na cenę oraz popularność na rynku. Mamy więc dekoracje proste, czyli pokrywanie białego czerepu pojedynczymi niewielkimi wzorami w technice dekalkomanii, stalodruku lub stempla; dekoracje proste, ale pokrywające cały czerep naczynia np. w postaci monochromatycznych natrysków barwy purpurowej, kobaltowej, zielonej lub niebieskiej. Fason Płaski widzimy także w iryzowanej powierzchni zdobionej tapetami o mitologicznej tematyce (ryc. 1) lub w dekoracjach o maksymalnie rozbudowanych wzorach pokrywająca całą powierzchnię, które również, tak jak drobniejsze ornamenty wykonywano w technice dekalkomanii lub stalodruku. Zaliczyć do niej można np. dekoracje w stylu „tureckim”. Dekoracje zwane potocznie „tapetami” wytwórnia w Ćmielowie kupowała w formie gotowych projektów we Francji, Czecha lub Niemczech w tym także w wałbrzyskiej fabryce Wunderlich & Co. Najbardziej cenione zarówno w okresie międzywojennym, jak i i dziś są dekoracje, które dobrze współgrają z modernistyczną bryłą naczyń tego serwisu, takie które odzwierciedlają ducha art deco. Będą to zarówno zdobienia proste, jak monochromatyczne natryski czy wykonane dekalkomania wzory geometryczne.
Dzbanek o iryzowanej powierzchni z dekoracją mitologiczną
Serwis Płaski w dekoracji, którą chcemy przedstawić, w swym całokształcie jest prawdopodobnie jedną z najbardziej rozbudowanych propozycji, jaką oferowała ćmielowska wytwórnia (ryc. 2). Jednocześnie całość stanowi kwintesencję kubistycznej wersji art deco. Wykonano ją w technice dekalkomani naszkliwnej. Kompozycję można uznać za geometryczno-abstrakcyjną w typie tzw. „kwadratstil”, modną w latach 30-tych (Kołodziejowa, Stadnicki 1986, s. 29). Paleta barw jest bardzo jaskrawa: żółty, czerwony, fiolet, czarny, złoty i niebieski komponowane są naprzemiennie. Wzór, obok form geometrycznych, często otwartych tworzą także motywy roślinne w konwencji art deco. Dekorację uzupełniają wypukłe krople złota. Uzupełnieniem tej „tapety” są zabiegi dekoratorskie jeszcze bardziej wzbogacające efekt finalny, czyli pełne złocenie wnętrz filiżanek, złocenie uchwytów, lejków oraz podkreślenie czarną malaturą stopek. Całość czyni ten serwis niezwykle ekskluzywnym. Na tyle ekskluzywnym, iż prawdopodobnie wprowadzono go na wyposażenie Pałacu Saskiego, a dokładniej do znajdującego się w jego obrębie w okresie międzywojennym Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
W 2006 roku przeprowadzono badania archeologiczne na placu Marszałka Józefa Piłsudskiego, w miejscu gdzie istniała zabudowa Pałacu Saskiego (Kwiatkowska 2009, s. 135). W sektorze WNB, w pomieszczeniu 11 odkryto spodek sygnowany wyciskiem wytwórni ćmielowskiej z identyczną dekoracją (Kwiatkowska 2009, rycynina stronie 143 i 145). Uznano go za pozostałości serwisu Płaskiego, bazując na zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach (Kwiatkowska 2009, s. 146). Rozbieżności w wymiarach spodka z Pałacu Saskiego oraz przez nas posiadanego (11 i 12 cm średnicy) nie pozwalają na jednoznaczne rozwiązanie tej kwestii. Jednakowoż forma jest identyczna i taką możliwość należy uznać za wielce prawdopodobną. Takim serwisem mógł minister Beck podejmować swoich gości.
Uznanie na polskim rynku dla tej dekoracji poświadcza również stosowanie jej przez inne wytwórnie na nim działające, jak np. Giesche Fabryka Porcelany S.A.
LITERATURA:
B. Kołodziejowa, Z. Stadnicki Zakłady Porcelany ĆMIELÓW Kraków 1986.
E. Kwiatkowska Spodeczek art deco ze zbiorów ćmielowskich [w:] Polskie art deco, Materiały drugiej sesji naukowej pod przewodnictwem prof. Ireny Huml i prof. Anny Sieradzkiej w Muzeum Mazowieckim w Płocku 10 grudnia 2007 roku, Płock 2009.
